Het NJi leverde op 28 mei 2025 een bijdrage aan het rondetafelgesprek ‘Jongeren en sociale media’ van de Commissie voor Digitale Zaken van de Tweede Kamer.

In die bijdrage gaf het NJi aan dat het de afgelopen jaren het volgende signaleerde:

• Dat er onvoldoende structurele bescherming en regelgeving is geweest voor het ontwerp van digitale platforms. De focus lag veel op voorlichting en de individuele verantwoordelijkheid van kinderen en hun opvoeders.
• Dat een gezamenlijke, integrale aanpak ontbreekt. Er zijn veel losse initiatieven binnen sectoren als onderzoek, onderwijs, zorg en beleid, waarin steeds opnieuw het wiel wordt uitgevonden.
• Dat de wetenschappelijke consensus – op dit moment – over sociale media niet toereikend is als antwoord op de maatschappelijke zorgen, waarbij het sentiment lijkt: schermgebruik is per definitie slecht, schermvrij is altijd beter.

Is sociale media verbieden een effectieve maatregel?

Vanuit de bezorgdheid ontstaat steeds meer de vraag of het nodig is om sociale media voor kinderen en jongeren (deels) te verbieden. Maar dat verbod kan volgens het NJi averechts werken, doordat:

• Het niets verandert aan het schadelijke ontwerp van platforms – sterker nog, de druk op bedrijven om hun platformen veiliger te maken verdwijnt en de illusie ontstaat dat alle risico’s weg zijn.
• Er dan meer tijd en middelen moeten worden geïnvesteerd in handhaving, terwijl die juist nodig zijn om onderdelen aan te pakken waarvan we wél weten dat ze schadelijk zijn – zoals verslavend ontwerp, het gebrek aan data-eigenaarschap of schadelijke beelden.
• Er geen rekening wordt gehouden met de onderlinge verschillen tussen kinderen en jongeren, en we vergeten dat sociale media voor sommige jongeren juist kansen biedt op meedoen, informatie, hulp, steun en sociale verbinding.

Een andere manier van kijken naar sociale media

Door sociale media te beschouwen als een leefomgeving – net als thuis of op school – ontstaat er volgens het NJi ruimte om onderdelen aan te pakken waarvan we weten dat ze schadelijk zijn, zoals gebrek aan dataeigenaarschap of verslavend ontwerp. Goede bescherming in een leefomgeving kan bijvoorbeeld door het invoeren van wetten, investeringen, het aanbieden van alternatieven en gerichte beleidsmaatregelen, zoals ‘Safety by design’. Denk aan de eerdergenoemde voorbeelden uit het verkeer: verkeerslichten, zebrapaden of verkeersregels. Het NJi zet zeven maatregelen op een rijtje waar we aan moeten we denken bij sociale media:

• Een overheid die samenhangend beleid voert met interdepartementale en Europese samenwerking, bijvoorbeeld rond privacy, gezondheid, onderwijs en kinderrechten, en de goede uitvoering van bestaande wetten met het belang van kinderen voorop (zoals de AVG en de DSA).
• Leren van andere domeinen en omgevingen waar al goede kaders bestaan. Denk aan het Kijkwijzersysteem voor audiovisuele media.
• Investeren in alternatieve, fysieke ontmoetingsplekken en buitenruimten die de volledige aandacht van jongeren waard zijn, zodat ze het nergens anders hoeven zoeken.
• Aanbieden van alternatieven aansluitend op maatschappelijke waarden en vragen, zoals eenvoudige telefoons, platforms met minder gepersonaliseerde feeds, geen eindeloos scrollen en een ‘rode knop’ om een melding te doen en gegevens te verwijderen.
• Jongeren actief betrekken bij het vormgeven van – veiligheid in – hun digitale leefwereld.
• Het versterken van mediawijsheid in opvoeding en onderwijs. Dit omvat zowel technische vaardigheden als kritisch denken, creatief gebruik en ethische reflectie.
• Het goede voorbeeld geven door zelf tijd zonder scherm door te brengen, en kinderen en jongeren aan te moedigen om buiten te spelen, vriendjes te maken en te bewegen.