Op basis van onderzoek en praktijkervaring worden vragen beantwoord als:

• Waar komt pestgedrag vandaan?
• Wat is de impact op het slachtoffer?
• Wat maakt een interventie effectief?
• Kan een andere zitplaatsindeling bijdragen aan een veiligere klas?

De artikelenserie biedt concrete handvatten voor leraren, intern begeleiders, schoolleiders en ouders om actief bij te dragen aan een sociaal veilige leeromgeving, waarin ieder kind zich veilig, gezien en gesteund weet.

Sociale dynamiek in de klas: wat is het en waarom is het belangrijk?

Sociale dynamiek verwijst naar de manier waarop mensen met elkaar omgaan in een groep. In de context van een klas gaat het over de interacties tussen leerlingen en tussen de leerlingen en de leerkracht, de onderlinge relaties, de groepsstructuren en de normen die in de groep gelden. Deze elementen samen bepalen het sociale klimaat in de klas, wat invloed heeft op het leren, welzijn en de sociale ontwikkeling van leerlingen.

Er zijn vier kernelementen van sociale dynamiek:

1. Interacties: Dit gaat over de contactmomenten tussen leerlingen en tussen de leerkracht en de leerlingen. Positieve interacties dragen bij aan een veilige sfeer in de klas, terwijl negatieve reacties (zoals een boze opmerking van de leerkracht) invloed kunnen hebben op hoe leerlingen elkaar zien. Herhaald negatief gedrag van de leerkracht kan de perceptie van leerlingen beïnvloeden en zelfs leiden tot uitsluiting.
2. Relaties: De relaties tussen de leerkracht en leerlingen, evenals tussen de leerlingen onderling, zijn cruciaal voor het welbevinden van de klas. Een warme, ondersteunende relatie tussen de leerkracht en leerlingen bevordert leren en welzijn, terwijl conflicten dit negatief beïnvloeden. Vriendschappen tussen leerlingen kunnen een buffer vormen tegen sociale angst of somberheid.
3. Groepsstructuren: Dit heeft te maken met de sociale rangorde binnen de klas. Wie heeft invloed? Is er sprake van gelijkwaardigheid of domineren enkele leerlingen de groep? Sommige klassen kennen een gelijkmatige verdeling van macht, terwijl in andere klassen er duidelijke leiders zijn, die zowel positief (hulpvaardig) als negatief (agressief, pestend) gedrag kunnen vertonen.
4. Normen: Dit verwijst naar de normen die binnen de klas gelden, zowel beschrijvende als voorgeschreven normen. Beschrijvende normen geven aan welk gedrag vaak voorkomt (bijvoorbeeld pesten), terwijl voorgeschreven normen aangeven welk gedrag als wenselijk wordt beschouwd (bijvoorbeeld het verdedigen van slachtoffers). In een klas waar het verdedigen van anderen normaal wordt gevonden, zullen leerlingen eerder ingrijpen in pestgedrag.

Een positieve sociale dynamiek is essentieel voor het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen. Het heeft niet alleen invloed op hun sociale en emotionele ontwikkeling, maar ook op hun leerresultaten. In een gezonde sociale omgeving leren leerlingen samen te werken, conflicten op te lossen en rekening te houden met anderen. Daarnaast versterkt positieve interactie het zelfvertrouwen van leerlingen, terwijl negatieve groepsprocessen zoals uitsluiting of pesten dit kunnen ondermijnen. Ook gedragsproblemen komen minder vaak voor in een groep met positieve groepsnormen.

Daarnaast heeft de sociale dynamiek invloed op het werkplezier van de leerkracht. In een groep waar onderlinge relaties goed zijn, ervaren leerkrachten minder stress en meer voldoening. Daarom is het belangrijk dat leerkrachten actief bijdragen aan een positieve klasdynamiek.

Leerkrachten hebben een centrale rol in het beïnvloeden van de sociale dynamiek in de klas, vaak subtiel, maar krachtig. Dit wordt de "onzichtbare hand van de leerkracht" genoemd. Ze kunnen interacties sturen en een bepaalde groepssfeer creëren door bijvoorbeeld bewust te reageren op gedrag en relaties te ondersteunen.

In klassen met een gezonde sociale dynamiek verlopen interacties respectvol, zijn er warme relaties tussen de leerkracht en leerlingen, en hebben alle leerlingen een gelijkwaardige positie. Gedrag zoals pesten wordt afgekeurd en prosociaal gedrag wordt beloond. In klassen met een ongezonde dynamiek daarentegen, komen negatieve interacties en agressief gedrag voor. Hier is vaak sprake van een ongelijke machtsverdeling, waarbij sommige leerlingen door negatief gedrag (zoals pesten) invloed proberen te verkrijgen.

Kortom, de sociale dynamiek in de klas speelt een cruciale rol in het welzijn en de ontwikkeling van leerlingen. Leerkrachten kunnen deze dynamiek actief sturen om een positieve en inclusieve sfeer te creëren, wat zowel de leerlingen als de leerkrachten ten goede komt.

Dit artikel is een samenvatting. Het volledige artikel lees je hier bij wij-leren.nl