Pesten is een complex sociaal fenomeen dat diep verweven is met de groepsdynamiek in een klas. In een ongezonde groepssfeer komt pesten vaker voor en blijft het vaak onder de radar van volwassenen. In dit artikel wordt verkend wat pesten precies is, hoe het zich onderscheidt van plagen, in welke vormen het zich uit, en hoe leraren pestgedrag kunnen herkennen en aanpakken.
Pesten versus plagen
Hoewel plagen en pesten op het eerste gezicht op elkaar kunnen lijken, is het verschil wezenlijk. Plagen is speels en gelijkwaardig, met wederkerigheid en zonder kwade bedoelingen. Pesten daarentegen is geen spel: het is herhaald, doelbewust gedrag dat iemand schade berokkent in een situatie van machtsongelijkheid. Wetenschappers definiëren pesten aan de hand van drie kenmerken:
- Negatieve intentie
- Herhaling in de tijd
- Machtsverschil tussen pester en slachtoffer
In de praktijk is de grens tussen plagen en pesten niet altijd scherp. Wat begint als plagen kan voor het slachtoffer al snel pijnlijk of kwetsend zijn. Daarom is het cruciaal dat leraren alert zijn op subtiele signalen en niet wachten tot het ‘echt ernstig’ is.
Vormen van pesten
Pesten kent verschillende gedaantes, die elk om specifieke aandacht vragen:
- Fysiek pesten
Dit is de meest zichtbare vorm, zoals slaan, duwen of het vernielen van spullen. Het komt vooral voor in de lagere klassen en neemt af naarmate kinderen ouder worden.
- Verbaal pesten
Hierbij worden woorden gebruikt om iemand te kwetsen: schelden, beledigen, of kleineren. Hoewel er geen lichamelijke schade is, kan de psychologische impact groot zijn. Deze vorm blijft vaak onopgemerkt, zeker als het verpakt wordt als ‘grapje’.
- Relationeel pesten
Ook wel ‘indirect pesten’ genoemd. Het gaat om sociale uitsluiting, negeren of roddelen. Deze vorm ondermijnt iemands positie in de groep en is moeilijker te signaleren. Zowel jongens als meisjes maken zich hieraan schuldig.
- Cyberpesten
Pesten via digitale media, bijvoorbeeld via sociale media of groepsapps. Het kan 24/7 doorgaan, vaak anoniem, wat het voor slachtoffers extra bedreigend maakt. Leraren hebben hier meestal weinig zicht op.
Pestvormen komen vaak niet geïsoleerd voor. Een leerling kan bijvoorbeeld tegelijk digitaal, verbaal én relationeel gepest worden. Juist deze combinatie maakt het lastig om het volledige probleem te herkennen.
Wat kunnen leraren doen?
Leraren spelen een sleutelrol in het voorkomen en aanpakken van pesten. Alertheid, betrokkenheid en een veilige groepscultuur zijn essentieel. Concrete adviezen zijn onder andere:
- Creëer een open en veilige klassencultuur, waarin duidelijk is dat pesten niet wordt getolereerd.
- Benoem positief gedrag en geef leerlingen taal om over gevoelens en conflicten te praten.
- Observeer groepsprocessen: wie wordt vaak buitengesloten of niet gekozen?
- Grijp direct in bij pestgedrag, ook als het als grap wordt gebracht.
- Voer vertrouwelijke gesprekken met zowel pesters als slachtoffers.
- Werk herstelgericht en laat leerlingen reflecteren op hun gedrag en verantwoordelijkheid nemen.
Conclusie
Pesten is geen incident, maar een sociaal proces dat verweven is met groepsdynamiek. Het kent meerdere verschijningsvormen en uit zich vaak op subtiele, maar schadelijke manieren. Alertheid, kennis van signalen en aandacht voor sociale verhoudingen zijn onmisbaar voor elke onderwijsprofessional. Toch is het herkennen van pesten slechts de eerste stap. In een volgend artikel wordt dieper ingegaan op de gevolgen van pesten voor het welzijn, de ontwikkeling en het leren van kinderen.
Dit artikel is een samenvatting. Het volledige artikel lees je hier bij wij-leren.nl
Lees hier deel 1 in deze serie: sociale dynamiek in de klas
