Impact op leerlingen

Het coronavirus op zich heeft al impact op het leven van je leerling. Met alle berichten over leerachterstanden en het zo snel mogelijk inhalen daarvan, doen we er nog een schepje bovenop. Het draagt enkel bij aan meer gevoelens van stress, prestatiedruk en (faal)angst. Om deze impact tot het minimum te beperken, adviseert School & Veiligheid:

• · Verlaag de (prestatie)druk
• · Blijf in contact met je leerlingen, ook op afstand

Zo kun je het welbevinden van de leerlingen blijven monitoren en waarborgen.

Verlaag de druk: kijk met andere ogen

Kijk met andere ogen naar het afgelopen jaar: probeer erop te vertrouwen dat je leerlingen veel levenslessen leren tijdens deze coronacrisis. Levenslessen waarmee ze de opgelopen leerachterstanden compenseren. En help je leerlingen het ook op deze manier te zien. Door het anders te bekijken, nemen we wat druk weg.

Hoe pak je dat aan?

Dit kun je doen door in gesprek te gaan met je leerlingen en hen op successen en positieve momenten te wijzen. Ook bij kinderen die te maken hebben met moeilijke omstandigheden thuis. Wat ging goed? Misschien heeft hij in de periode van thuisonderwijs nieuwe talenten ontdekt, in bijvoorbeeld hobby’s of sport. Of misschien heeft hij zelfstandiger leren werken aan schoolopdrachten.

Volgens het NJi kunnen we deze manier van denken stimuleren door kinderen en jongeren actief te betrekken bij het maken van beleid en ze te laten merken dat hun inbreng ertoe doet.

Blijf in contact met je leerlingen, ook op afstand

Hoe houd je als onderwijsprofessional op afstand zicht op het welbevinden van de leerlingen? Hoe zorg je dat zij zich onderdeel van de groep blijven voelen? Hoe houd je pedagogisch verbinding met je leerlingen? Drie dingen zijn daarbij minimaal van belang:

1. Houd contact met je leerlingen
2. Faciliteer contact tussen leerlingen onderling
3. Onderhoud een goede samenwerking met ouders

1. Houd contact met je leerlingen

Als leraar ben je een belangrijke volwassene en een stabiele factor in het leven van je leerlingen. Daarom is van belang om regelmatig in contact te blijven. Laat leerlingen merken dat je er nog steeds voor ze bent, ook op afstand.

Dat doe je op dezelfde manier als waarop je contact maakt met je leerlingen op school. Maar omdat het non-verbale contact voor een deel wegvalt, moet je hier extra aandacht aan besteden. Nodig leerlingen regelmatig expliciet uit om te vertellen hoe het met hen gaat. Hiervoor bieden wij je enkele praktische tips.

Praktische tips

• Kies een vast moment in de week voor een moment met de hele klas, ter vervanging van het mentoruur of de maandagochtendkring. Baken de tijd af van dit contactmoment. De vastigheid én de tijdslimiet bieden structuur voor jezelf én voor leerlingen.
• Blijf werken aan de relatie met je leerlingen. Streef naar gestructureerde (een-op-een) contactmomenten met iedere leerling, ten minste wekelijks. Geef leerlingen ruimte om iets te vertellen over hun (niet-school-gerelateerde) interesses en prestaties. Vertel dat ze hulp van je mogen verwachten als dat nodig is. Naast het bieden van voorspelbaarheid en structuur, is het van belang dat de leerling zich gezien en gehoord voelt.
• Als je als leraar of mentor merkt dat een leerling zich niet met jou verbonden voelt, probeer dan flexibel te zijn. Zoek in zo’n geval samen met de leerling naar een collega binnen de school met wie de leerling zich wél verbonden voelt. Deze collega kan de rol van mentor tijdelijk overnemen. Zo verklein je de kans dat de mentale gezondheid van deze leerling (verder) in gevaar komt.
• Maak het doel van het contact duidelijk: Zorg dat leerlingen weten hoe en wanneer ze vragen kunnen stellen over de lesstof en wanneer ze gewoon even – informeler – contact kunnen hebben.
• Maak bij voorkeur gebruik van videobellen mét de camera aan. Lukt dit niet, streef dan naar telefonisch contact.
• Ondersteun leerlingen in hun behoefte aan autonomie. Maak duidelijk wat je van de leerlingen verwacht, en biedt daarnaast ruimte voor eigen inbreng.
• Bevorder het gevoel van competentie van de leerling. Maak verwachtingen helder. Want de verwachtingen die je als leraar hebt van de leerling spelen een belangrijke rol in de (zelf)acceptatie van leerlingen. Stel duidelijke richtlijnen vast. Zonder richtlijnen raken leerlingen verward; het helpt namelijk als zij naar een bepaald doel kunnen toewerken.

2. Faciliteer contact tussen leerlingen onderling

Anders dan in de schoolsituatie hebben leerlingen nu niet automatisch contact met elkaar. Sommige leerlingen volgen thuisonderwijs, terwijl anderen wél op school komen. Bijvoorbeeld omdat zij ouders hebben die een cruciaal beroep uitvoeren. Leerlingen die thuis zitten en toekijken hoe een deel van de klas wél bij elkaar zit, kunnen zich buitengesloten voelen. Wees je daarvan bewust.

Vooral leerlingen die zich in de fase van de puberteit bevinden, hebben honger naar sociaal contact. Voor deze leerlingen is het extra belangrijk dat zij een gevoel van verbondenheid blijven ervaren.

Om het groepsgevoel levend te houden, kun je opdrachten geven waarbij ze elkaar nodig hebben, zoals:

1. Laat leerlingen elkaar interviewen.
2. Laat een kettingbrief rondgaan.
3. Geef een groepsopdracht: een onderzoek of experiment waarvoor elke leerling thuis data moet verzamelen.
4. Laat leerlingen elkaars werk nakijken.
5. Laat leerlingen onder jouw begeleiding een quiz doen met elkaar.

Praktische tips

• Blijf polsen hoe het gaat met iedereen in de groep. Bijvoorbeeld via online (beeld)bellen. Het is fijn als leerlingen verhalen met elkaar kunnen delen over hoe zij deze tijd ervaren. Dit zorgt voor (h)erkenning.
• Schenk met elkaar aandacht aan moeilijke situaties, zoals ziekte of overlijden in de omgeving van een leerling. En besteed natuurlijk ook aandacht aan feestelijke situaties zoals een verjaardag. Net zoals je ook in de klas zou doen. Probeer jaarlijkse vieringen zo veel mogelijk door te laten gaan, zelfs als dat alleen online kan. Denk aan een digitaal carnavalsfeestje of een online paasviering.
• En heb samen lol. Geef ruimte aan de leuke dingen die het online samenwerken met zich mee brengt. Het kan heel grappig zijn als er opeens bij iemand een kat op schoot springt en in beeld komt. Heb daar aandacht voor en lach er met elkaar om. Dat brengt ontspanning in rare tijden.
• Maak, net als in de klas, afspraken met elkaar over hoe je op een fijne manier met elkaar omgaat in het online contact. En blijf deze afspraken herhalen. Bespreek wat nu anders is in het onderling contact in vergelijking met de fysieke situatie. En breng samen in kaart wat goed gaat en wat beter zou kunnen. Deel met elkaar tips voor wat je kunt doen als je je niet fijn voelt in de groep.

3. Onderhoud een goede samenwerking met ouders

In onzekere en spannende tijden is het extra belangrijk dat ouders een veilige haven kunnen bieden voor hun kinderen. Als leraar kun je op afstand bijdragen aan het bewaren van deze veilige thuissituatie.

Houd ouders in grote lijnen op de hoogte van de online werkvormen die je gebruikt. En laat hen weten op welke manier(en) jullie ouders en leerlingen informeren. Zo ontstaat er bij ouders begrip voor bijvoorbeeld veranderde plannen of verschillen in aanpak tussen leraren.

Druk ouders op het hart dat het welbevinden van hun kind altijd prioriteit heeft. Zelfs als dat betekent dat hun kind een keer geen huiswerk maakt of een les niet bijwoont. Dit kan de stress, frustratie en strijd bij leerlingen en tussen ouders en hun kinderen verminderen.

Soms hebben ouders behoefte aan advies over hoe zij met hun kind kunnen praten over de huidige situatie. Als dat zo is, wijs hen dan op de Handreiking Hoe praat je met je kind over corona van het Kenniscentrum Kinder- en Jeugdpsychiatrie (KJP).

Vragenlijsten voor monitoring van welbevinden

Een hulpmiddel voor het digitaal in kaart brengen van het welbevinden van leerlingen is de gratis tool voor welbevinden van leerlingen van AVS en Intraverte.

Kees van Overveld maakte samen met de Vlaamse onderwijswebsite Klasse een de vragenlijst ‘Hoe gaat het met jou?’ (pdf) voor leerlingen in het primair onderwijs.

Daarnaast circuleren er op sociale media meer vragenlijsten. Deze digitale formulieren zijn te dupliceren en dus makkelijk aan te passen aan de eigen situatie. Ze zijn niet van ons. Dus: ben jij de ontwikkelaar van een van de onderstaande formulieren en wil jij jouw naam als bron vermeld hebben in dit artikel, neem dan contact met ons op: communicatie@schoolenveiligheid.nl.

Zo is dit formulier beschikbaar met vragen die je leerlingen kunt stellen. Bijvoorbeeld over hoe jij hen het beste kan ondersteunen, welke hulpmiddelen ze tot hun beschikking hebben en hoe ze zich voelen. Je kunt ook deze vragenlijst ‘Hoe gaat het?’ voor het mbo gebruiken als de mbo-instellingen weer opengaan.

Praktische tips

Hieronder vind je voorbeelden van positieve signalen waar je op kunt letten:

• Komt opgewekt over;
• Maakt een vitale, levenslustige indruk;
• Komt ontspannen en open over;
• Begint de dag graag aan school;
• Heeft contact met andere leerlingen;
• Doet dingen samen met andere kinderen, online of buiten;
• Onderhoudt goed contact met vrienden en vriendinnen;
• Voelt zich gewaardeerd door andere kinderen;
• Vindt dat hij/zij, onder de geziene omstandigheden, genoeg contact heeft met vrienden;
• Vindt de lessen van de leerkracht/docent leuk en interessant;
• Krijgt werk wat hij/zij graag doet;
• Vind de manier van hoe hij/zij kan werken fijn;
• Doet graag actief mee met de lessen;
• Heeft goed contact met leerkracht/docent.

Maak je je zorgen om een leerling? Lees dan verder bij Mentaal welbevinden onder druk of Ernstige zorgen.

Mentaal welbevinden onder druk

Als je als leraar/docent merkt dat het welbevinden of het gevoel van veiligheid van leerlingen onder druk staat, is het goed hier zorg aan te besteden. Probeer hierbij ook de ouders te betrekken.

Praktische tips

Enkele tips om hiermee om te gaan:

• Kom eerst tegemoet aan de drie basisbehoeften competentie, autonomie en verbondenheid. Deze behoeften staan namelijk onder druk in een crisistijd. Pas dan kan een leerling weer tot leren komen. Dit vraagt om het vooropstellen van de pedagogiek voor de didactiek.
• Toon begrip voor de gevoelens en het gedrag van de leerling, maar moedig het niet verder aan. Stel vragen die de leerling aan het denken zet en uit de emotie haalt.
• Maak het niet groter dan het is. Meer leerlingen dan normaal gesproken zullen zich somber of angstig voelen , maar dat betekent niet dat ze ook allemaal een stoornis of een depressie hebben. Kies je woorden zorgvuldig, want anders kunnen je woorden onbedoeld invloed uitoefenen op de emoties en het gedrag van de leerlingen.

Meer informatie kun je vinden op Steunpunt Coronazorgen.

Ernstige zorgen

Maak je je ernstig zorgen om de mentale gezondheid van een leerling? Heb je het ernstige vermoeden dat een leerling kampt met een eetstoornis, angststoornis, depressie of zelfmoordgedachten? Onderstaande instanties kunnen verder helpen:

• GGD (regionaal)
  GGD staat voor Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst. Op deze website vindt u de dichtstbijzijnde GGD.
• 113 Zelfmoordpreventie
  Stichting 113 Zelfmoordpreventie is de nationale organisatie voor preventie van suïcide. Direct hulp nodig? Bel dan met 0900-0113.
• Veilig thuis
  Veilig Thuis is er voor advies, hulp en ondersteuning rond huiselijk geweld en kindermishandeling. Bij Veilig Thuis kunt u terecht als u hulp zoekt, als u zich zorgen maakt over iemand anders of als professional. Als u wilt, kunt u anoniem blijven.
• MIND
  Heb jij of iemand in je omgeving te maken met een eetstoornis en heb je behoefte aan persoonlijke hulp of advies? Neem (anoniem) contact op met een van de medewerkers van de hulplijn MIND Korrelatie. Je kunt bellen, chatten, Whatsappen of mailen met een van de psychologen of maatschappelijk werkers.

Mentaal welbevinden bij les op afstand

Kortom, het is belangrijk om aandacht te besteden aan het mentaal welbevinden van je leerlingen. Door niet continu te focussen op de leerachterstanden, voorkom je dat de stress en onzekerheid – die leerlingen en hun ouders nu toch al ervaren – te hoog wordt.

Als je nog vragen hebt, kun je terecht bij de medewerkers van School & Veiligheid helpdesk. Zij zijn op schooldagen bereikbaar van 9.00 tot 16.00 uur. Dat kan telefonisch: 030-285 66 16 of per e-mail: helpdesk@schoolenveiligheid.nl.

Verder lezen

• Stichting School & Veiligheid geeft in dit actueel item tips en informatie over het versterken van de sociale veiligheid bij onderwijs op afstand.
• Ga naar NJI voor meer informatie voor professionals in het onderwijs over werken met het coronavirus.
• Kijk in deze handreiking van Ingrado voor meer voorbeeldvragen die je kunt stellen aan een jongere in de coronatijd.
• Positief Onderwijs Nederland ontwikkelde een online tool waarmee leerlingen zelf kunnen laten zien hoe het met hen gaat.
• Lees het artikel ‘Ga met leerlingen in gesprek over mogelijkheden ondanks corona’ van Stichting platforms vmbo.