Je kent het vast wel: een kleuter in je groep kan ineens, vanuit het niets, heel boos of verdrietig zijn. Vast herkenbaar, want dit hoort bij de ontwikkeling van jonge kinderen. Zo vloog bij ons thuis bij onze toen 4-jarige dochter het spelbord ineens door de lucht toen ze dreigde te verliezen, met daarbij de opmerking ‘jullie spelen vals’! Ze liep stampvoetend naar haar kamer en liet ons vol verbazing achter. Inmiddels is ze 6 jaar en kan ze omgaan met de teleurstelling als iemand anders wint. Ze loopt dan niet meer stampvoetend naar haar kamer, maar feliciteert de winnaar, al is het soms wel met enige tegenzin.
Jonge kinderen moeten nog leren om hun gedrag en emoties te reguleren. Wat kan je doen om ze te leren hun emoties en gedrag meer te reguleren? En waarom is dit belangrijk?
Zelfregulering essentieel voor schoolsucces
Zelfregulering houdt in dat je je eigen gedrag en emoties kunt reguleren en aansturen, het wordt ook wel een rem op je gedrag en emoties genoemd. Je kent vast wel het filmpje van de marshmallow test, waarin kinderen wordt gevraagd om te wachten met het eten van een marshmallow tot de onderzoeker terug is. Dat is daar een goed voorbeeld van.
Op school wordt er veel van kinderen verwacht rondom zelfregulering. Bijvoorbeeld dat je langere tijd stil moet kunnen zitten, op je beurt wacht, je emoties beheerst en je kunt aanpassen aan anderen. Zelfregulering is een belangrijke vaardigheid die al van jongs af aan kan worden gestimuleerd en essentieel is voor schoolsucces. Uit eerder onderzoek is gebleken dat zelfregulering vaak minder goed ontwikkeld is bij kinderen uit kansarmere milieus die een verhoogde kans hebben op onderwijsachterstanden [1]. Daarom is het belangrijk dat we juist in deze voor- en vroegschoolse periode aandacht besteden aan zelfregulering, onder andere ter voorbereiding op wat er van kinderen wordt gevraagd in groep 3.
Zelfregulering leren door eenvoudige spelletjes
De ontwikkeling van zelfregulering kan soms moeizamer verlopen. Het deel van het brein dat emoties en gedrag aanstuurt, is bij jonge kinderen nog volop in ontwikkeling. Hierdoor kunnen zij hun gedrag en emoties nog niet optimaal aansturen [2]. Uit onderzoek [3] blijkt dat je kinderen door eenvoudige spelletjes en dagelijkse taken kunt helpen om hun zelfregulering te ontwikkelen. Voorbeelden van deze eenvoudige spelletjes, die in het onderzoek werden gedaan, zijn samen puzzelen, muziek maken, hinkelen, blokken bouwen en touwtjespringen. Bij het spelen van dit soort spelletjes leren kinderen spelenderwijs op hun beurt wachten, na te denken over hun volgende beurt en hun frustraties te beheersen als dingen niet lopen zoals ze hopen en of verwachten. Je leest er meer over in dit blog.
Zelfregulering ondersteunen in de dagelijkse praktijk
Onbewust ondersteun je al in heel veel situaties de ontwikkeling van de zelfregulatie, denk maar aan het voorbeeld van het spelen van een spelletje met onze oudste dochter. Door ondersteuning van buitenaf, bijvoorbeeld door visuele ondersteuning of het benoemen van de emotie (volgens mij ben je verdrietig omdat je denkt dat je gaat verliezen) ontwikkelen jonge kinderen hun zelfregulatie. Het is daarbij belangrijk dat deze ondersteuning van buitenaf steeds minder wordt en de zelfregulering van het kind steeds sterker wordt.
(Rollen)spel en spelen is een heel sterk middel om te werken aan de zelfregulering, zonder dat het ‘lesjes’ worden. Geïntegreerd in spel leren kinderen namelijk omgaan met teleurstellingen (ik kan de ober niet zijn, omdat iemand anders dat al is), op hun beurt te wachten (in het restaurant wachten totdat je aan een tafeltje kan gaan zitten) en goed te luisteren om de bestelling van de klant op te nemen. Door je hier bewust van te zijn en dit als middel in te zetten, wordt de ontwikkeling van zelfregulering bij jonge kinderen nog meer geïntegreerd in je dagelijkse (spel)praktijk.
Drie tips om de zelfregulatie thuis en op school te verbeteren
Ondersteun de kinderen bij de zelfregulatie, bijvoorbeeld door ze te helpen hun emoties te benoemen (ik zie dat je boos bent) en troost te bieden bij teleurstelling (ik snap dat je verdrietig bent). Of help ze door bijvoorbeeld expliciet regels te benoemen.
Wees je bewust van de ontwikkeling van zelfregulatie binnen (rollen)spel. Zorg voor uitdagend (rollen)spel in je groep en speel regelmatig mee, zodat je de kinderen kunt ondersteunen in de ontwikkeling van de zelfregulering.
Moedig ouders en kinderen aan om thuis eenvoudige spelletjes te spelen. Je kunt hiervoor gerichte speltips geven. Denk bijvoorbeeld aan samen puzzelen, blokken bouwen of het spelen van een gezelschapsspel. Kinderen leren zo spelenderwijs op hun beurt wachten, na te denken over hun volgende beurt en hun frustraties te beheersen als dingen niet lopen zoals ze hopen en of verwachten.
Meer lezen over zelfregulering?
Stoelendans! Niet de activiteit is heilig, maar het doel dat je ermee beoogt.
Help, wat voel ik
Hoe ga je om met kinderen die veel bewegen
De rol van de leerkracht
Zelfsturing als basis voor de ontwikkeling van het kind
Bronnen:
[1] Sardes https://docplayer.nl/21969052-Zelfsturing-als-basis-voor-de-ontwikkeling-van-het-kind.html
[2] https://earlyyearsblog.nl/2020/05/08/help-wat-voel-ik/
[3] https://www.sciencedaily.com/releases/2019/03/190321102838.htm
